Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ναυτικών στις 25 Ιουνίου τονίζεται ότι η ψυχική υγεία των ναυτικών– το πρόβλημα που υπάρχει και συγκεκριμένες δράσεις των ενδιαφερόμενων μερών της ναυτιλιακής βιομηχανίας θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα.
Η ναυτιλιακή βιομηχανία πρέπει να εμβαθύνει στην πιο ποιοτική ζωή ανθρώπου, διότι όλα ξεκινούν και τελειώνουν στους ανθρώπους. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προωθήσει τους στόχους βιωσιμότητας, όπου τρεις από αυτούς αφορούν την ανθρώπινη βιωσιμότητα. Ο πρώτος έχει να κάνει με την καλή υγεία και την ευεξία (Στόχος 3 – UN Goals) όπου σαφώς πρέπει να βελτιωθεί στη ναυτιλιακή βιομηχανία, καθώς είναι πολύ σημαντικός στόχος για τον ανθρώπινο παράγοντα. Ο επόμενος στόχος είναι η ποιοτική εκπαίδευση (Στόχος 4– UN Goals) που μπορεί επίσης να βελτιώσει την προσωπική ανάπτυξη του ναυτικού, ωστόσο είναι κάτι στο οποίο δίνεται ήδη μεγάλη βαρύτητα, λόγω της φύσης της δουλεία των ναυτικών. Έπειτα, ο τελευταίος στόχος αφορά την ισότητα των φύλων (Στόχος 5– UN Goals), σήμερα, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόνο το 1,2% τοις εκατό του συνολικού παγκόσμιου ποσοστού ναυτικών σύμφωνα με την έκθεση ‘’Global Seafarer Workforce’’ της BIMCO/ICS 2021, το ποσοστό παρουσιάστηκε από τον ΙΜΟ (International Maritime Organization) και σίγουρα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.
Οι ναυτιλιακές εταιρείες και το τμήμα πληρωμάτων επικεντρώνονται στην ασφάλεια και την εκπαίδευση των ναυτικών και λιγότερο στην ευημερία τους. Στο κομμάτι αυτό η εταιρική διακυβέρνηση παίζει καθοριστικό ρόλο. Το δύσκολο δεν είναι μόνο η εφαρμογή της απόφασης για μετάβαση σε μια νέα πραγματικότητα, αλλά και η παρακολούθησή της με τα χρόνια. Το ανθρώπινο στοιχείο είναι πάντα το πιο δύσκολο κομμάτι όταν μια εταιρεία προσπαθεί να διαχειριστεί την αλλαγή. Οι ναυτικοί είναι μια ειδική κατηγορία επαγγελματιών γιατί η φύση της δουλειάς τους είναι τόσο ιδιαίτερη και αγχωτική. Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται ένας ναυτικός, να δημιουργηθούν δικλείδες ασφαλείας σε περίπτωση που συμβεί κάτι.
Για τους ναυτικούς, ο χωρισμός από την οικογένεια και τους φίλους είναι κάτι που είναι μέρος της δουλειάς και όμως δύσκολο να το αντιμετωπίσεις. Όλοι μας, όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα, επικοινωνούμε με την οικογένεια και τους φίλους μας. Ένας ακόμη παράγοντας που δυσκολεύει την ζωή των ναυτικών μέσα στο καράβι είναι ότι δεν μπορεί κανείς να κατέβει εγκαίρως από το πλοίο, εκτός και αν είναι απαραίτητο, οπότε η εταιρεία πρέπει να είναι πάντα δίπλα στον ναυτικό και να ακούει τις ανησυχίες και τις σκέψεις του. Ένας άλλος παράγοντας που είναι σημαντικό να θυμόμαστε, είναι ότι η ζωή είναι καλύτερη μεταξύ άλλων και επομένως η κοινωνικοποίηση είναι το κλειδί. Η αλληλεπίδραση και η δημιουργία φιλιών μεταξύ των μελών του πληρώματος βοηθά στην οικοδόμηση του ηθικού και της συναδελφικότητας της ομάδας. Για την ανάταση του ηθικού, οι ομαδικές δραστηριότητες και η ψυχαγωγία είναι σημαντικές. Παρόλο που ο χώρος του πλοίου μπορεί να είναι περιοριστικός, οι ναυτικοί μπορούν να οργανώσουν ομαδικές προπονήσεις ή βραδιές καραόκε, να παρακολουθήσουν ταινίες ή τηλεόραση μαζί ή απλώς να συζητήσουν.
Οι ναυτικοί εργάζονται και ζουν ένα σημαντικό μέρος της ζωής τους σε πλοία, και αυτό από μόνο του επηρεάζει την ψυχολογία τους. Επιπροσθέτως, η έλλειψη ανάπαυσης μπορεί να προκαλέσει σωματικά και συναισθηματικά προβλήματα. Βοηθητικό σε αυτό είναι το γεγονός ότι οι ναυτιλιακές εταιρείες αρχίζουν να ενσωματώνουν μαθήματα σχετικά με τα soft skills όπως προσωπική ανάπτυξη και αποτελεσματική επικοινωνία και την βελτίωση της ομαδικότητας, στα εκπαιδευτικά τους σχέδια. Είναι σημαντικό να συμπεριληφθούν ψυχομετρικά τεστ στις αξιολογήσεις του πληρώματος καθώς και να παρέχεται πρόσβαση για ψυχολογική υποστήριξη στους επιβαίνοντες. Αναλύοντας όσα συμβαίνουν παγκοσμίως, με ιδιαίτερη έμφαση στις ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες, ως η μεγαλύτερη ναυτιλιακή δύναμη παγκοσμίως, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι γίνονται προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι μιας νεαρής επιχειρηματίας ελληνικής καταγωγής που έχει ιδρύσει μια εταιρεία, η οποία συλλέγει και αναλύει δεδομένα ναυτικών σε τρεις άξονες, στο προφίλ της προσωπικότητάς τους, στο κλινικό τους προφίλ και στο προφίλ αντιμετώπισης του στρες. Στη συνέχεια, η εταιρεία παρέχει τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα στις ναυτιλιακές εταιρείες με στόχο τη βελτίωση των επιπέδων ευεξίας των ναυτικών τους.
Εκτός από αυτούς τους λόγους, μπορεί να υπάρχουν και άλλοι λόγοι που περιπλέκουν την ψυχολογική κατάσταση των ναυτικών κατά τη διάρκεια των ταξιδιών. Η παρενόχληση και ο εκφοβισμός συχνά αποτελούν μέρος της καθημερινότητας ενός ναυτικού και δύσκολα μπορούν να γίνουν αντιληπτά από οποιονδήποτε δεν βρίσκεται στο πλοίο, ειδικά εάν οι ναυτικοί δεν θέτουν αυτά τα ζητήματα στις εταιρείες. Ενδεικτικά, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι πολιτικές παρενόχλησης και η καταπολέμηση του εκφοβισμού είναι τομείς στους οποίους έχουν επιβληθεί νέες ρυθμίσεις.
Επίσης, οι διαφορές στη γλώσσα και τον πολιτισμό δυσκολεύουν την καθημερινή επαφή, επειδή στις μέρες μας υπάρχουν διαφορετικές εθνικότητες στο πλοίο και συχνά η έλλειψη επικοινωνίας σε μια κοινή γλώσσα δημιουργεί πολλά προβλήματα στη συνύπαρξη και άρα στην αποτελεσματικότητα.
Η φυσική κατάσταση αλλά και η άσκηση μπορούν να βοηθήσουν τη ζωή στο πλοίο. Η φράση «νους υγιής εν σώματι υγιεί» του Iuvenalis, είναι αντιπροσωπευτική. Η άσκηση είναι επίσης ένας απλός αλλά αποτελεσματικός τρόπος για να μπορέσουν οι ναυτικοί να βελτιώσουν την ψυχική τους ευεξία. Κατά τη διάρκεια της άσκησης, οι «ορμόνες της χαράς», η σεροτονίνη και οι ενδορφίνες απελευθερώνονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο, προάγοντας την αίσθηση της ευτυχίας και της ευεξίας. Η διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την καλή σωματική και ψυχική υγεία. Άρα, οι ναυτικοί πρέπει να δίνουν έμφαση τόσο στην ποσότητα που τρώνε, όσο και την ποιότητα του φαγητού.
Φυσικά, ο Covid-19 και ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας δυσκόλεψε την καθημερινότητα των ναυτικών. Σημαντικό είναι να επισημάνουμε πως η Έκθεση ‘’Δείκτης Ευτυχίας Ναυτικών’’ για το 1ο τρίμηνο του 2022 βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο εδώ και 8 χρόνια.
Οι σχέσεις μεταξύ των Ελληνικών Αρχών, των πλοιοκτητών και των ναυτικών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη της Ελλάδας ως η πρώτη ναυτιλιακή δύναμη παγκοσμίως. Όσον αφορά το κίνητρο για την επιλογή ενός ναυτικού επαγγέλματος σε μια χώρα με ναυτική παράδοση, τα χρηματικά κέρδη μπορεί να αποτελούν σημαντικό πόλο έλξης, αλλά δεν πρέπει να είναι το μόνο. Οι ναυτικοί δεν πρέπει να χάνουν το κίνητρο να εκπαιδεύονται και να είναι ζήλοι για αυτό που κάνουν, καθένας από αυτούς θα πρέπει να βρει τους δικούς του λόγους για να αγαπήσει τη θάλασσα. Σύμφωνα με τον Maslow, για να φτάσει κανείς στο τελικό στάδιο της πυραμίδας, δηλαδή να ενδιαφέρεται για την αυτοανάπτυξη και την ολοκλήρωση σαν άνθρωπος, πρέπει πρώτα να έχει καλύψει όλες τις προηγούμενες ανάγκες του, δηλαδή τη βιολογική, την ασφάλεια, την κοινωνική αποδοχή και τον εαυτό του -εκτίμηση. Αυτό είναι κάτι που οι ναυτιλιακές εταιρείες γνωρίζουν και πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα σχέδιά τους για υποστήριξη της ζωής και της εργασίας στο πλοίο, προκειμένου να αναμένουν θετικά αποτελέσματα. Οι ναυτικοί αποδίδουν καλύτερα εάν αισθάνονται καλύτερα. Αυτό αντικατοπτρίζεται καλά στις μακροχρόνιες σχέσεις μεταξύ ναυτικών και ναυτιλιακών εταιρειών.
Είναι ευρέως γνωστό ότι οι καλοί εργοδότες προσελκύουν και διατηρούν τα καλύτερα πληρώματα μακροπρόθεσμα, γεγονός που ενισχύει την ασφάλεια πάνω στο πλοίο καθώς και την απόδοση του πλοίου. Να θυμίσουμε ότι λόγω της κούρασης και της κατάθλιψης των ναυτικών έχουν προκληθεί πολλά ναυτικά ατυχήματα (Σύνδρομο Burnout). Είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως όλα δημιουργούνται από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο. Φέτος, στις 25 Ιουνίου, η «Ημέρα του Ναυτικού», πρέπει να ασχοληθούμε πιο ενεργά για την ενίσχυση της ευημερίας των ναυτικών διότι είναι ένα θέμα υψίστης σημασίας, αυτός ο σημαντικός στόχος θα έχει εξαιρετικές προοπτικές να υλοποιηθεί έως το 2030 και να θεωρείται δεδομένο.
“This essay has been submitted to the Global Maritime Forum Future Maritime Leaders essay competition 2022”.
H Κατερίνα Δημητρίου, είναι απόφοιτη από Ναυτιλιακές και Οικονομικές προπτυχιακές σπουδές, μεταφοιτήτρια στο Master in Business Administration στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Κύπρου, εθελόντρια και Human Resources Leader της ομάδας YES Forum - ενώ παράλληλα εργάζεται στην Μoore Greece ως Adviser στο τμήμα Governance, Risk and Compliance.